• AZOTLU GÜBRELER
• 
  

Bitkiler için mutlak gerekli gübrelerden en önemlisi azotlu gübrelerdir. Toprakta bulunan azot miktari bitkilerin saglikli olarak büyümesi, kaliteli ve yüksek oranda mahsul vermesi için yeterli degildir. Bu bakimdan bitkinin ihtiyaci olan azotun, azotlu gübrelerle topraga verilmesi gerekmektedir. Türkiye topraklarinin %93 ünde azot yeterli seviyede degildir. Bitkiler azot ihtiyacini daha çok amonyum (NH4) ve nitrat (NO3) formundaki azot kaynaklarindan temin ederler. Bütün azotlu gübreler topraga uygulandiklarinda parçalanarak amonyum veya nitrata dönüsürler. Bütün azotlu gübrelerin ham maddesinin amonyak olmasi ve topraga uygulandiklarinda da parçalanarak amonyum ve nitrata dönüsmesi nedeniyle, herhangi bir azotlu gübre ile bitkinin azot ihtiyacini karsilamak mümkündür. Ancak bu gübrelerin yetistirilen bitki çesidine, iklim ve toprak özelliklerine bagli olarak birbirine tercih edilen yönleri vardir.

Azotlu gübrelerden,

1. AS (amonyum sülfat) taki azot formu, Amonyum (NH4), 
2. AN %33 (amonyum nitrat) ve CAN %26 gübrelerindeki azot, hem amonyum (NH4), hem de Nitrat (NO3) formunda,
3. Üre gübresinde azot formu Amid (NH2) formunda olup bitkilerin hemen alabilecegi formda degildir.

Azotlu gübreler, üst gübre olarak bilinir. Topraga verildikten sonra isi ile buharlasma veya sulama suyu ile beraber topragin alt  katmanlarina tasinma riski vardir. Bu nedenle azotlu gübrelerin, bitkinin ihtiyaç duydugu dönemden önce verilmesi, gübre kaybina yol açar. Eger azotlu gübre, serpme usulü veriliyorsa topraga karistirilmalidir. Aksi halde buharlasip kaybolabilir ve bitkiye yarari azalir. 
Azotlu gübreler topraga her yil verilmelidir. Azotlu gübrelerin,

     1/3’ü ilkbahar toprak hazirliginda, 
     1/3’ü çapalama sirasinda ve 
     1/3’ü de ilk sulama ile topraga verilmelidir.

Toprak yüzüne saçilip günlerce kalan yada çok az bir yagisla topraga atilan gübrenin, amonyak halinde buharlasmasi olacagindan etkinligi azalir. 
Bitkinin ihtiyaç duydugu azotlu gübrelerin yeterli miktarlarda ve usulüne uygun olarak verilmesi, yüksek oranda ve kaliteli ürün elde etmenin temel sartlarindandir. Ancak azotlu gübrelerden beklenen faydanin saglanabilmesi için bu gübrelerin özelliklerinin iyi bilinmesi gereklidir.

• Özetle Azotlu Gübreler

1. Kök tesekkülünü,  bitkinin gelismesini  ve  büyümesini saglar,
2. Bitkilerin olgunlasmasini çabuklastirir.
3. Mahsulün kalitesini yükseltir.
4. Dane dökümünü önler, verimi çogaltir.
5. Daneler olgun olur.

• Azotlu Gübrelerin Eksikliginde Ortaya Çikan Problemler

Bitkiler için hayati önemi olan azotun yeterli derecede temin edilemedigi durumlarda bitkide bazi noksanlik belirtileri ortaya çikar. Yeteri kadar azot alamayan bitkilerde yapraklar küçülür, dallar zayif olur ve yukari dogru büyür, yan sürgünler azalir. Yapraklar ilk önceleri solgun ve sari-yesil bir renktedirler. Yapraklardaki bu sararmalar önce yasli yapraklarda ortaya çikar. Azot noksanliginin devam etmesi durumunda yapraklar sararip kahverengine döndükten sonra kururlar. Yaprak ayasindaki bu renk degisiklikleri yaprak damarlarinda da aynen görülür.

• Azot eksikligi,

1. Diger elementlerinin bitki tarafindan yeterli derecede alinip – alinamamasina tesir eder.
2. Protein ve enzimlerin sentezi yavaslar. Bitkinin gelismesi durur, bitki bodur kalir.
3. Bitki bazen kirmiziya yakin bir renk alir.
4. Verim düser.
5. Hububatta sapa kalkma baslangicinda olursa yapraklar açik yesil bir renk alir. Saplar ince ve zayif, basaklar kisa kalir ve taneler iyi olgunlasmaz.

• Azotlu Gübre Fazlaliginda Ortaya Çikan Problemler

Yetersiz azot bitki gelismesi üzerinde nasil olumsuz etki yaparsa, asiri miktarlarda azot uygulamalari da bitki gelismesini olumsuz yönde etkiler. Bu durum hem üretimin düsmesi hem de gübre masrafini gereksiz yere artirmis olmasi bakimindan arzu edilmez. Azotlu gübrelerin bitki gelismesi üzerine etkileri çok bariz ve hizli oldugu için, noksanlik belirtileri görüldügünde yeterli miktarlarda uygulanan azotlu gübrenin bitki gelismesi üzerindeki etkisini hemen görmek  mümkün oldugu gibi, asiri miktarlarda azotlu gübre uygulamalarinin olumsuz etkisi de belirgin bir sekilde ortaya çikar. Fazla miktarlarda azotlu gübre uygulanan bitkilerde toprak üstü aksami çok hizli büyür. Bu bitkilerde hücre çeperleri ince olur ve fazla azotlu gübre uygulanan bitkiler fazla miktarlarda su ve az miktarda kuru madde ihtiva ederler. Bun durumdaki bitkiler körpe yapili olurlar ve hastaliklara daha kolay yakalanirlar. Gereginden fazla azot uygulanan seker pancarinda, seker orani azalir. Hububatta ise yatmaya sebep oldugu gibi, kislik bitkilerin dona karsi mukavemeti azalir.

1. Gübre fazla kullanildigi için maddi kayip olusur.
2. Bitki süratle büyür, ekinler yatar. Üründen ziyade sap verimi olur.
3. Dokular ve hücre zarlari gevsek tesekkül eder.
4. Bitkinin kurakliga, soguga, hastalik ve zararlilara karsi mukavemeti azalir.
5. Meyveler kalitesiz olur. (Kalin kabuklu, sünger gibi ve dayaniksiz olur.)

• Azotlu Gübre Çesitleri

Amonyum sülfat %21
Genellikle beyaz renklidir, toz sekere benzedigi için “seker gübre” diye de adlandirilir. Beyaz veya diger renklerde olabilir fakat  renk farkliliginin bitki üzerindeki etkisinde degisiklik olmaz. Kireçli topraklarda güvenle kullanilabilir. Azotlu gübreler içinde kükürt içeren tek çesittir.

Üre %46 
Üre içindeki azot, diger azotlu gübrelerden daha çoktur. Üre gübresinin %46’si azot bitki besin maddesidir. Üre bütün bitkilere, her dönemde uygulanabilecek bir gübredir. Fakat fazla verilmesi gerekiyorsa kullanilacak üre miktari birkaç defada uygulanmalidir. Topraga verildikten sonra hemen karistirilmalidir. Aksi takdirde toprak yüzeyinde kalan gübrede azot kaybi/uçmasi olabilir.

Amonyum Nitrat %33
Amonyum nitrat gübresi,  kireçli (CAN %26) ve saf halde (AN %33) olmak üzere iki ayri türde piyasada satilir. Kireçli olani yaklasik olarak  %26 oraninda saf azot besin maddesi içerir ve bu, kalsiyum amonyum nitrat gübresi olarak bilinir. Saf amonyum nitrat  ise min. %33 azot içerir.  Amonyum nitrat gübresinin bitkilere etkisi hem çabuk, hem de devamlidir. Ekim zamani kullanilabilecegi gibi, bitki gelisiminin belirli dönemlerinde de basari ile uygulanabilir. Yogun yagis alamayan topraklarda üst gübre olarak  CAN %26 yerine AN %33 kullanilmalidir, çünkü topraktaki nem AN %33 gübresini eritebilmektedir.

• Azotlu Gübre Kullanimiyla Ilgili Olarak,

1. Çay bitkisi için amonyum sülfat tercih edilen bir gübre olmakla beraber, bölge topraklari pH'larinin çok düsük olmasi ve amonyum sülfat gübresinin de asit karakter göstermesi nedeniyle, amonyum nitrat gübresi tercih edilmelidir.
2. Çeltik tariminda amonyum sülfat kullanilmalidir, bulunmazsa ikinci tercih Üre %46 olmalidir. Amonyum nitrat gübresi çeltik ziraati için uygun degildir.
3. Üre tercihen yagisli bölgelerde kullanilmalidir; geçit ve kurak bölgelerde için de uygundur. Sonbaharda, ilkbaharda veya yaz aylarindaki azot ilaveleri için kullanilabilir. Kurak bölgelerde yagislardan önce topraga gömülmek veya karistirilmak suretiyle tatbik edildigi taktirde gübredeki azot kaybi en düsük bir düzeye indirilmektedir.

• Azotlu Gübrelerin Verilme Zamani

Tahillar : Tahillarda, ekimle birlikte A.Sülfat ve Üre gibi yikanmak suretiyle topraktaki kaybi daha az olan azotlu gübreler kullanilir. Kardeslenme döneminden önce özellikle CAN, bu gübrenin tedarik edilmemesi halinde ise yagislardan önce olmak üzere ÜRE gübresi kullanilmalidir. Bugday ziraatinin genis ölçüde yapildigi yerlerde kurak giden yillarda ikinci azotlu gübre kullanimindan vazgeçilmesi gerekir. Derin yapili iyi nadas edilmis topraklarda yagisin normal gittigi yillarda yeterli miktarda  azotlu gübre kullanmak sarttir.

Meyveler : Meyve agaçlarinda azot noksanligi görüldügünde çiçeklenmeden önce ve sonbaharda %0,5-1.0  konsantrasyonda ÜRE hazirlanarak püskürtme seklinde agaçlara verilebilir. Yine meyve agaçlarinda azot noksanligini gidermek için, azotlu gübre, agaç taci altindaki (gövdenin 0,5 m. çevresindeki saha hariç tutulmak  suretiyle) satha serpilip, tirmik veya çapa ile topraga karistirilir.

Ayrica meyve ve narenciye bahçelerinde sira  aralarinin traktör ile islenmesi mümkün olan hallerde

       1. yil kuzey-güney dogrultusundaki siralara, 
       2. yil dogu- bati dogrultusundaki siralara toprak isleme esnasinda verilebilir.

Baglarin gübrelenmesinde
Azotlu gübrelerden A.Sülfat ve CAN’ in yarisi Subat veya Mart Aylarinda yapilan toprak islemesi sirasinda, ÜRE gibi  Azotlu gübreler ise ilk çapadan önce verilmelidir.

Sebzeler : Sebzelerde vegetasyon dönemleri dikkate alinarak l veya 2 defa verilebilir. 
Verilecek azotlu gübrenin yarisi tercihen A.Sülfat halinde dikimden I5 gün sonra, II. Yarisi ise meyve baglandiktan sonra, gövdeden 5-10 cm. yana atilarak topraga hafifçe karistirilir.

Bostan (kavun,karpuz) tariminda verilecek azotlu gübrenin yarisi ekim aninda ocak siralarinda yanina uygulanmali ve ekim yapilmalidir. II. Yarisi ise çapadan önce ocaklarin etrafina serpilmeli veya siralarin yanina verilmelidir.